«دل کتاب دیده است.»

حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)

عرفان می­آموزد که در کنه موجودیت انسان علم هستی نهفته است و همانگونه که کلیه دانش وجودی و چگونگی مراحل رشد یک درخت در بذر آن مکنون است، انسان نیز واجد علم ازلی است که موجودیت و چگونگی سیر او را رقم می­زند. انسان یک کتاب کامل است، کتابی که خواندن آن، صرفاً از طریق شناخت علم ازلی مستتر در آن میسر می­باشد.

نبی اکرم حضرت محمد(ص) در نهج الفصاحه می­فرماید:

«علم در آسمان نیست که بر شما نازل شود و در زمین نیست، پس برای شما نمی­روید بلکه مکنون در شما است. به اخلاق روحانیون متخلّق شوید تا برای شما ظاهر شود.»

هر فردی قادر به شناخت و کشف علم مکنون در خویش می­باشد. بنابراین جهت دستیابی به این دانش مطلق می­بایست به درون خود رجوع نمود و موجودیت خود را به عنوان محقق و آزمایشگاه محل تحقیق و همچنین موضوع تحقیق مورد بررسی و کنکاش قرار داد.

پروفسور نادر عنقا در کتاب «Sufism and Knowledge» مراتب وجودی انسان را به شرح زیر توصیف می­نمایند:

«انسان بطور کلی در چهار مجموعه که محور تحقیقات و تعمق و بود اوست بروز و حشر و نشر دارد:

• ـ لایه بیرونی که مرتبه طبیعت است. این مرتبه از موجودیت انسان، محیط نشر مادی و آزمایشگاه نظری و میدان تجربه استعدادات درونی و محل تدارک تقاضاها است.
• ـ مرتبه دوم محیط جسدی و سلولی و متقاضی و متأثر و در اصل مکانیکی انسان است که براساس قوانین ذاتی خود عمل می­کند. در این مرتبه مجموعه­ای از فعالیتهای حواس، افکار، نیازها و تجارب سلولی و همچنین اکتسابیات فرهنگی و قومی و استعدادات شخص کارگزار می­باشند. علوم پزشکی توجه خود را بر روی این لایه از موجودیت انسان معطوف داشته و پیشرفت­های موجود در زمینه تکنولوژی و مداوای امراض، متوجه به این لایه از موجودیت سلولی و ارگانیک انسان می­باشد.
• ـ سومین مرتبه از موجودیت انسان، محیط پرورشی و نفوذی و رابطی اجسام مغناطیسی و توانهای اندیشه­ای و حواسی و روانی درونی می­باشد.
• ـ مرتبه چهارم در عمق موجودیت انسان و عالَمِ اسرارآمیز باطنی اوست که نقطه استقرار شخصیت حقیقی و هویت انسان می­باشد. این مرتبه منبع علم ازلی و مورد خطاب پیامبران عظام در تعالیم آنان می­باشد. تعالیم مکتب طریقت اویسی شاه مقصودی بر روی این مرتبه از موجودیت انسان استوار است.»1

هر یک از مراتب موجودیت انسان دارای مشخصات و مختصات خاص خود بوده و حوزه عملکرد آن نیز مشخص است. تعالیم پیامبران جهت شناساندن کلیه مراتب وجودی انسان و روابط موجود فیمـابین محیط­های گوناگون از موجودیت او و ارتباط همه جانبه آن با هستی می­باشد. در اصل هدف، شناخت قوانین هستی است که هویت وجودی شخص را شامل می­شود تا او بتواند در صلح و آرامش زندگی نموده و ابدیت خود را بشناسد.

حضرت محمد(ص) می­فرماید:

«علم به فراوانی آموختن نیست بلکه آن نوری است که خداوند در دل هر کس که بخواهد می­اندازد.»