حجاب روحانی آن پوشش درونی است که در تمام لحظات همانند حفاظی، سالک جویای حق را از مسائل و آشفتگیها و غوغای محیط اطراف و همچنین خصوصیات منفی و صفات پست او دور نگهداشته و حفظ میکند.  این حفاظ بمانند حصاری محکم از نفوذ مسائل و متغیرات و مشکلات روزمره زندگی و نگرانیها و سختیها به حریم درونی انسان ممانعت میکند و محیط و زمینه ای مناسب جهت پرورش قابلیتهای درونی او فراهم می سازد. برای مثال جهت رشد و پرورش یک بذر، غشاء خارجی بذر که مجالست با جنس خاک دارد در اصل بمانند حفاظی است که شرایط لازم جهت خودجوشی و رشد درونی بذر را فراهم میسازد تا سرانجام در زمان مناسب غشاء چوبی شکسته و جوانه از آن سر بزند. انسان نیز میبایست حفاظ و پوشش درونی لازم را دارا باشد، تا در مقابل مسائل بیرونی از مقاومت لازم برخوردار بوده و محیط پرورشی مناسب برای رشد قابلیتهای موجود و نهفته در کنه موجودیت خویش را فراهم بسازد.

این حجابی است که بر کلیه سالکین راه حق واجب میباشد. هدف از بجای آوردن نماز، روزه، ذکر، دعا و سایر وظایف و احکام شرع برقراری محیط مناسب و حصول هماهنگی لازم جهت پرورش پیکره های لطیفتری از موجودیت انسان است تا انسان بتواند پیام خداوند را دریافت نماید.

وَ مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ
أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء  إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ

و هیچ بشری را نرسد که خدا با او سخن گوید جز از راه وحی یا از وراء حجاب
و یا فرستاده ای بفرستد  و به اذن او هرچه بخواهد وحی نماید و اوست بلند مرتبه و حکیم .
قرآن کریم، سوره شوری  ٤٢- آیه ٥١

بنا بر تعالیم مکتب طریقت اویسی شاه مقصودی ®مرکز و منبع افاضه کننده این نور ازلی در کنه موجودیت انسان یعنی در قلب مومن میباشد. حضرت مولانا شاه مقصود صادق عنقا پیر اویسی، آن را بنام "عقده حیاتی" نامیده اند و تعلیم میفرمایند که ساختمان بشر دارای سیزده مرکز الکترومغناطیسی میباشد. کشف و پرورش این سیستم آموزش ذاتی، هماهنگی لازم جهت شناخت واقعیت وجودی انسان را فراهم میسازد. "عارف" و بعبارتی " معلم وجود" روشنگر راه و هادی سالک راه حق در مسیر خودشناسی میباشد.2

حجاب بعنوان پوشش زنان

تاریخچه حجاب

یکی از معانی حجاب که در جوامع متداول است پوشش در لباس زنان میباشد.  در بحثهای موجود در مورد حجاب در متون مقدس، محقّقین بدین نکته اشاره دارند که حجاب بمعنی پوشش زنان نمی بایست در اسلام بصورت اجباری باشد. زیرا که حجاب به زمان قبل از نزول وحی قرآن کریم بر میگردد. پوشش سر مدّت زمان بسیار زیادی قبل از ظهور اسلام از طریق ارتباط اعراب با سایر کشورها متداول شده و در جامعه عرب رایج بوده است. حجاب مخصوص به زنانی از طبقه خاص و نمودار برخورداری از یک منزلت اجتماعی میبود.

لیلا احمد در کتاب "زن و جنسیّت در اسلام با ریشه های تاریخی یک بحث مدرن"، میگوید که حجاب در جامعه ساسانیان و همچنین پوشیدن حجاب و جدایی زنان از امور اجتماعی بشدت در میان مسیحیان خاورمیانه و مردم مناطق مدیترانه در دوران قبل از ظهور اسلام رایج بوده است. در زمان حضرت محّمد(ص)و آنهم در اواخر دوران حیات حضرتشان، همسران پیامبر تنها زنانی بودند که موظف به داشتن حجاب میبودند.3
او در ادامه چنین میگوید:

"حجاب مطمئناً بوسیله حضرت محمّد(ص) به جامعه عرب معرّفی نشد، بلکه رسمی رایج در میان طبقات خاصی از اجتماع بود. حجاب نمایانگر مقام و منزلت اجتماعی بوده و در میان یونانی ها، رومی ها، یهودیان و آسوریان به صور مختلف رواج داشت . حجاب بطور صریح در قرآن تجویز نشده و آیاتی که در مورد پوشش زنان است محدود بوده و زنان را به ستر عورت و پوشانیدن سینه موظف مینماید (سوره ٢٤ آیات ٣١و ٣٢). در مدت زمان زندگی حضرت محمّد(ص) فقط همسران پیامبر حجاب داشتند. بطوریکه در حدیث، اصطلاح "او حجاب گرفت" بدین معنی بوده که آن شخص به همسری حضرت محمّد(ص) درآمد. این نکته مشخّص نمیباشد که چگونه این رسم به سایر زنان در جامعه نیز سرایت نمود. به احتمال زیاد عواملی از قبیل غلبه مسمانان بر کشورها و مناطقی که در آنها حجاب در میان طبقات مرفه جامعه بعنوان نموداری از منزلت اجتماعی متداول بود، و برخورداری از ثروت و دارایی و متعاقباَ بهبود منزلت اجتماعی اعراب و همچنین در نظر داشتن همسران حضرت محمّد(ص) بعنوان سمبل، همه با هم موجبات گرفتن حجاب را در سطح عموم تدریجاًَ باعث گردید. "4

کلمه چادر که در حال حاضر حجاب رایج در ایران است به معنی خیمه میباشد. ریشه آن به رسم قبل از اسلام بر میگردد که زنان اشرافی و ثروتمند را در کجاوه هایی که اطراف آن را چادر پوشانیده بود حمل میکردند.5

جان اسپوسیتو پرفسور تحقیقات اسلامی در دانشگاه جورج تاون مینویسد که رسم پوشیدن حجاب در اصل با تسخیر کشورها و جوامعی مانند ایران و روم شرقی متداول شد و سپس در دوران بعدی بعنوان ارزشهای اسلامی قرآن تلقی شدند. در قرآن حجاب و جدائی زنان قید و تصریح نشده است و بالعکس قرآن کریم تأکید به شرکت مردان و زنان در اجتماع و امور دینی دارد.6

شیخ محمد غزالی در کتاب خود بنام "سنت بین فقه و حدیث" اعلام میدارد که کلیّه رسوم جاری که موجبات عقب ماندگی و جهل را فراهم نموده و مانع از شرکت فعال زنان در جامعه شده، در اصل باقیمانده افکار و اعمال دوران جاهلیت است و ادامه چنان روشی بر خلاف روح اسلام است. غزالی میگوید در زمان پیامبر اسلام، زنان از تساوی و موضع برابر در خانه و مسجد و در میدان جنگ برخوردار بودند. امروزه اسلام حقیقی متأسفانه به نام اسلام نابود شده است.7

  در کتاب اسلام: روح تمدن، شیخ غلائینی یادآور میشود که حجاب به زمان قبل از اسلام برمیگردد و مسلمانان با برخورد و آمیختن با مردم مناطق دیگر این رسم را آموخته و رواج دادند.8

نذیر زین الدین نیز بدین نکته اشاره و تأکید میکند که حجاب رسم متداول در میان خانواده های اشرافی و متموّل و در اصل نشانه مقام و منزلت اجتماعی آنان بوده است. او همچنین از شیخ عبدالقادر مغربی نقل قول میکند که او نیز حجاب را بعنوان یک رسم و سنت مرسوم در جامعه در بین طبقه مرفه و وجه تمایز زنان ثروتمند و منزلت اجتماعی فامیل آنان  میدانسته است.  نذیر زین الدین به این نتیجه میرسد که حجاب به صورتی که امروزه شناخته شده و رواج دارد موافق با شریعت اسلام نمیباشد.9

محقّق مسلمان دیگری بنام عبدالحلیم ابوشیق، تحقیق جامعی در مورد زن در اسلام تحت عنوان : "آزادی زنان در عصر پیامبر" نموده است و با نظیر زین الدین و غزالی در این مورد هم عقیده میباشد که زنان مسلمان در صدر اسلام و زمان حضرت محمّد(ص) از شرایط و منزلت بهتری برخوردار بوده اند.10
اکنون بیش از یک قرن است که مسئله پوشیدن و یا نپوشیدن حجاب موضوع مورد اختلاف در جوامع اسلامی است. جامعه شناس مراکشی، فاطمه مرینیسی، در کتاب حجاب و مردان برگزیده: برداشتی به طرفداری از حقوق زن در اسلام، شدیداً نظریه قدیمی و محافظه کارانه در مورد جدائی زن و مرد در اجتماع را که ریشه ای قدیمی دارد مورد حمله و سرزنش قرار داده و آن را صرفاً یک وسیله تمرکز قدرت و استبداد میداند که از طریق تحریف متون مقدّس با ساختاری مشخص و خصوصیات ویژه در جوامع اسلامی، بمنظور اعمال قدرت بر علیه حقوق زن اعمال میشود.11

آیات درباره "حجاب" در قرآن کریم

صرفنظر از تاریخ و منشأ حجاب، در حال حاضر حجاب بعنوان یکی از قوانین شریعت در اسلام صورت قانونی بخود گرفته است. حجاب با استناد به چند آیه از قرآن کریم بر زنان مسلمان تحمیل شده است. این آیات عبارتند از: سوره نور آیات ٣٠ و ٣١ و سوره احزاب آیات 58 و 59.

سوره نور٢٤– آیات٣٠ و ٣١  
قرآن کریم در سوره نور ٢٤، آیات ٣٠ و ٣١ لزوم اصل عفت و پاکدامنی را اعلام میفرماید. این اصل شامل مردان و زنان مسلمان میباشد.

قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ
بگو به مردان مسلمان که دیدگان خود را فرو گیرند و پاکدامنی ورزند
که این برای آنان پاکیزه تر است و خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است.
قرآن کریم سوره٢٤  – آیه ٣٠

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَاوَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

و بگو به زنان با ایمان دیدگان خود را فرو گیرند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که بخود نمایان است و باید (خیمار) روسری خود را بروی سینه خود فرو اندازند و زیورهاشان را جز برای شوهران یا پدرانشان یا پدرهای شوهرانشان و یا پسرانشان و یا پسرشوهر ایشان و یا برادرهایشان و یا پسر برادر ایشان و یا پسر خواهرانشان  یا زنان همکیش خود یا کنیزانشان یا خدمتکاران مرد که بی نیازند و یا کودکانی که بر عورتهای زنان وقوف حاصل نکرده اند آشکار نکنند و پاهای خود را نکوبند تا آنچه از زینشان نهفته میدارند معلوم گردد. ای مومنان همگی به درگاه خدا توبه کنید امید است که رستگار شوید.
قرآن کریم سوره ٢٤ – آیه ٣١  

بر طبق آیات فوق، مردان و زنان مسلمان باید پاکدامنی و عفت را در نگاه و اعمال خود رعایت بنمایند. در مورد پوشش زنان فقط بر روی پوشانیدن سینه تأکید شده است . قرآن کریم در اینمورد جزئیاتی را بیان نکرده و نکته مهم این است که مجازاتی نیز برای عدم رعایت آن نگذاشته است!

 یکی از محقیقین بزرگ و معتبر، محمد اسد، آیه ٣١ از سوره ٢٤ را چنین تفسیر می نماید: کلمه خیمار که جمع آن "خمور" میباشد در این آیه بکار گرفته شده است . این کلمه به معنی پوشش سر میباشد که در میان زنان عرب در قبل و بعد از اسلام بصورت تزئینی و نه حجاب بکار برده میشده است . بر طبق نظر اکثر مفسرین کلاسیک، "خیمار" در دوران قبل از اسلام صرفا" جنبه تزئینی داشته و زنان آن را بر سر کرده و به پشت خود می انداخته اند. از آنجائیکه بر اساس مد و رسم شایع در آن زمان قسمت بالای تونیک یا بلوز زنان از جلو باز و برهنه بوده است، در این آیه دستور به پوشانیدن سینه بوسیله "خیمار" داده شده است. کلمه خیمار، برای کسانی که همعصر پیامبر اسلام بودند کلمه ای متداول و بسیار آشنا بوده. این آیه بدین معنی نمیباشد که پوشش سر برای زنان واجب است. بلکه مورد نظر این بوده است که مشخص شود که در آیه فوق در قسمتی که خداوند میفرماید "مگر آنچه که به خود نمایان است" شامل سینه نمی شود و آن قسمت باید پوشیده باشد ولی پوشانیدن سر اجباری نیست. در مورد حجاب، وجدان صادق و پاک مؤمن، خود برای قضاوت کافی است، زیرا از پیامبر شریف اسلام نقل شده است: "برای قضاوت به رأی وجدان خود رجوع کن و از هر آنچه که آن را می آزارد دوری کن."12

٢- سوره احزاب ٣٣ – آیات ٥٨ و ٥٩
وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا
و آنان که بیازارند مردان و زنان مؤمن را بجز آنچه فراهم کردند
همانا برداشتند تهمتی و گناهی آشکار را
قرآن کریم سوره ٣٣ – آیه ٥٨

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ
 فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا
ای پیمبر بگو به زنان خویش و دختران خویش و زنان مؤمنین که فرو نهند بر خویشتن از روپوششهای خویش، این است نزدیکتر بدان که شناخته شوند
پس آزار نشوند و خدا است آمرزنده مهربان.
قرآن کریم  ٣٣ – آیه    ٥٩   

برطبق آیات فوق، در آن زمان مردان و زنان مسلمان هر دو مورد آزار و اذیت قرار داشتند و دلیل اینکه میبایست جامه بیرونی (جَلَابِيبِ ) در خارج از خانه در بر کنند این بوده که مورد آزار و اذیت قرار نگیرند. هدف از این آیه این نیست که زنان را پوشاند و در خانه حبس کرد، بلکه امنیت و جلوگیری از آزار آنها مورد نظر بوده است. در جوامعی که خطری زن مؤمن مسلمان را تهدید نمیکند و پوشیدن جامه بیرونی نمیتواند بعنوان نشانه ای برای شناساندن او بعنوان زن مؤمن مسلمان باشد، صرف پوشیدن این جامه مفهومی نداشته و اصل حقیقی مورد نظر این حکم قرآنی را برآورده و اجرا نمیکند.13

بطور مسلم جوامع مختلف بجای پذیرفتن پیام واقعی قرآن، به رسوم قومی و فرهنگی خود پرداخته و بدان عمل نموده و می نمایند و در نتیجه سطحی ترین معنی حجاب یعنی یک کُــد پوششی برای زنان را مدّ نظر قرار داده و به معانی وسیع و جامع حجاب توجه نکرده اند .

نذیر زین الدین میگوید شئونات اخلاقی شخص، نجابت و وجدان صادق بمراتب بهتر از حجاب ظاهری است. حجاب ظاهر نتایجی عاید نخواهد کرد بلکه پاکی و فطانت موجود در ذات هر شخص کارگزار است، و سپس در این بخش از کتاب خود به نام السفور و الحجاب را با این نتیجه گیری به پایان میرساند که این یک وظیفه اسلامی نیست که زنان مسلمان حجاب بر سر بکشند و اگر قانونگذاران اسلامی چنین تصمیمی گرفته اند که حجاب بر زنان مسلمان واجب است، عقیده آنان غلط میباشد.14

حجاب امروزه در برخی از کشورها بعنوان یک وسیله جهت ابراز عقیده سیاسی مبنی بر انزجار از تسلط و قدرتهای خارجی و تمایل به حصول آزادی و رهایی از تسلط آنان بکار گرفته میشود. علیرغم هرگونه نظریه و دلیل مبتنی بر پوشش سر و صورت زنان، این نکته مسلم است که در قرآن کریم چنین دستورالعملی وجود ندارد.