"دین یک واقعیت است".

«اِنَّ الدّینَ لَواقِع» (هرآینه دین است واقع) قرآن کریم سوره الذاریات۵۱/ آیه ۶


عملکرد افراد در ارتباط با دین و دینداری غالباً بر محور یکسری باورهای عقیدتی مجهول و جهات آداب و رسومی می­باشد و اکثراً به دلایلی از قبیل ترس از مجازات، امید به پاداش جهت اعمال نیکو، غلبه بر ترس و احساس گناه، حصول آرامش روان و یا انگیزه­های اجتماعی و فرهنگی به عقاید خود قوت می­بخشند.1

زمانی که از این افراد سؤال می­شود که: «اعتقاد شما به وجود خداوند متعال برچه اساسی است؟» اکثراً پاسخ می­دهند که یک حسّ درونی پایه و اساس اعتقاد آنان می­باشد. اما نکته مورد توجه در این جا این است که آیا می­توان با تکیه بر حسّیات، خداوند را شناخت؟2

داستان زیر از مولوی بیانگر این نکته است که حسّیات در محدوده قادر به شناخت واقعیت نیست و شناخت واقعیت براساس شهود و یقین میسر می­گردد.

پیـل انـدر خانـه­ای تـاریـک بـود               عرضـه را آورده بودنـدش هُـنُـود

از بـرای دیـدنـش مـردم بـســـی                اندر آن ظلمت همی شد هـر کسـی

دیدنش با چشم چون ممکـن نبـود                اندر آن تاریکی­اش کف می­بسـود

آن یکی را کف به خرطوم اوفتـاد               گفت همچون ناودان است این نهاد

آن دگر را دست بر گوشش رسیـد               آن بر او چون بادبیـزن شـد پـدیـد

آن یکی را کف چو بر پایش بسود               گفت شکل پیل دیـدم چون عمـود

آن یکی بر پشـت او بنهـاد دســت               گفت­خود­این­پیل چون تختی بُدَست

همچنین­هریک­به جزوی چون رسید               فـهـم آن می­کـرد هر جـا می­تَنیـد

از نظـرگـه گفتشــان شـد مختلـف               آن یکی«دالش»لقب­داد این«الف»

در کف هر کس اگـر شمعی بُـدی               اختلاف از گفته­شـان بیرون شدی3

حجابها و پرده­های غفلت زمانی از میان برداشته می­شوند که در پرتو نور، واقعیت تجلی یابد. در آنجا است که برداشتهای محدود در چهارچوب عملکرد حسیات در هم شکسته و واقعیت همانطور که هست قابل شهود بوده و علم و یقین جایگزین شک و تردید و هرگونه اختلاف نظر می­گردد.

بنـا بر فرمایش خداوند در قرآن کریم: «دین یک واقعیت است.»

واقعیـت دیـن را می­بایست شناخت و کشف نمود. عرفان چگونگی شناخت واقعیت دین را تعلیم می­دهد.

حضرت صلاح­الدین علی نادر عنقا، پیر اویسی می­فرمایند:

«عرفان از لغت «عَرَفَ»، به معنی «شناخت» مشتق گردیده است و به معنی شناخت خداوند و دریافت علم مکنون و اسرار هستی می­باشد. عرفان راه پیامبران است، زیرا که پیامبران واقعیت دین را از طریق شناخت واقعیت خود، که نهایتاً به ارتباط مستقیم و شناخت خداوند می­انجامد، کشف نموده­اند. بدین دلیل من عرفان را واقعیت دین تعریف نموده­ام.» 4


I. Nader Angha, Sufism: A Bridge between Religions (Riverside, CA: M.T.O. Shahmaghsoudi Publications, 2002), 15.
2. Ibid., 17.
3. Jalaleddin Rumi Mathnawi, book III: 1259-1268.
4. Nader Angha, Theory "I": The Inner Dimension of Leadership (Riverside, CA: M.T.O. Shahmaghsoudi Publications, 2002), 122.