"دین یک واقعیت است".
«اِنَّ الدّینَ لَواقِع» (هرآینه دین است واقع) قرآن کریم سوره الذاریات۵۱/ آیه ۶
عملکرد افراد در ارتباط با دین و دینداری غالباً بر محور یکسری باورهای عقیدتی مجهول و جهات آداب و رسومی میباشد و اکثراً به دلایلی از قبیل ترس از مجازات، امید به پاداش جهت اعمال نیکو، غلبه بر ترس و احساس گناه، حصول آرامش روان و یا انگیزههای اجتماعی و فرهنگی به عقاید خود قوت میبخشند.1
زمانی که از این افراد سؤال میشود که: «اعتقاد شما به وجود خداوند متعال برچه اساسی است؟» اکثراً پاسخ میدهند که یک حسّ درونی پایه و اساس اعتقاد آنان میباشد. اما نکته مورد توجه در این جا این است که آیا میتوان با تکیه بر حسّیات، خداوند را شناخت؟2
داستان زیر از مولوی بیانگر این نکته است که حسّیات در محدوده قادر به شناخت واقعیت نیست و شناخت واقعیت براساس شهود و یقین میسر میگردد.
پیـل انـدر خانـهای تـاریـک بـود عرضـه را آورده بودنـدش هُـنُـود
از بـرای دیـدنـش مـردم بـســـی اندر آن ظلمت همی شد هـر کسـی
دیدنش با چشم چون ممکـن نبـود اندر آن تاریکیاش کف میبسـود
آن یکی را کف به خرطوم اوفتـاد گفت همچون ناودان است این نهاد
آن دگر را دست بر گوشش رسیـد آن بر او چون بادبیـزن شـد پـدیـد
آن یکی را کف چو بر پایش بسود گفت شکل پیل دیـدم چون عمـود
آن یکی بر پشـت او بنهـاد دســت گفتخوداینپیل چون تختی بُدَست
همچنینهریکبه جزوی چون رسید فـهـم آن میکـرد هر جـا میتَنیـد
از نظـرگـه گفتشــان شـد مختلـف آن یکی«دالش»لقبداد این«الف»
در کف هر کس اگـر شمعی بُـدی اختلاف از گفتهشـان بیرون شدی3
حجابها و پردههای غفلت زمانی از میان برداشته میشوند که در پرتو نور، واقعیت تجلی یابد. در آنجا است که برداشتهای محدود در چهارچوب عملکرد حسیات در هم شکسته و واقعیت همانطور که هست قابل شهود بوده و علم و یقین جایگزین شک و تردید و هرگونه اختلاف نظر میگردد.
بنـا بر فرمایش خداوند در قرآن کریم: «دین یک واقعیت است.»
واقعیـت دیـن را میبایست شناخت و کشف نمود. عرفان چگونگی شناخت واقعیت دین را تعلیم میدهد.
حضرت صلاحالدین علی نادر عنقا، پیر اویسی میفرمایند:
«عرفان از لغت «عَرَفَ»، به معنی «شناخت» مشتق گردیده است و به معنی شناخت خداوند و دریافت علم مکنون و اسرار هستی میباشد. عرفان راه پیامبران است، زیرا که پیامبران واقعیت دین را از طریق شناخت واقعیت خود، که نهایتاً به ارتباط مستقیم و شناخت خداوند میانجامد، کشف نمودهاند. بدین دلیل من عرفان را واقعیت دین تعریف نمودهام.» 4