سیر و سلوک
سفر به عالم درون و طیّ مقامات، 'سیر و سلوک' نامیده میشود. معلّم روحانی، پیر طریقت یعنی نور و روشنایی راه و هادی سالک است و موجبات لازم را جهت تعلیم و تربیت سالک فراهم میسازد تا او بتواند در این سفر خودشناسی برموانع غلبه نماید و حجابهای غفلت و بدآموزیها را از میان برداشته و به تزکیۀ نفس خود بپردازد. معلّم وجود، سالک را به کشف مراحل سلوک و اطوار هفتگانۀ قلبی از مرحلۀ طلب مطلوب تا به مراحل عشق و علم و شهادت و یگانگی و فنا رهنمون میگردد.
حضرت مولانا شاهمقصود صادق عنقا میفرماید: 'در سلوک، لسان صدق، قلب صافی، و اخلاص عقیدت، و لقمۀ حلال، و ثبات قدم باید تا عنایت حق و ارادت حقیقی به رسول و طیّ طریق متابعت او، شامل حال سالک گردد و لطائف غیبی لاریبی باطنی به شهود حقیقی ربّانی برسد و عین الیقینش به حقّ الیقین ثابت شود.'
سالک، مراحل مختلف تزکیه و پاکسازی را طی نموده و حجابها یکی پس از دیگری از پیش پای او برداشته میشود. در آنجاست که با علم و ایمان، شهادت به یگانگی خداوند میدهد. عرفا منازل و مقامات هفتگانۀ سلوک را به هفت آسمان و هفت شهر عشق تعبیر نمودهاند. شیخ فریدالدّین عطّار، عارف و شاعر بزرگ، در منطق الطّیر، سیر و سلوک و سفر در عالم درون را به جستجو و تکاپوئی تشبیه نموده است که از مرحله تزکیه و نفی امیال آغاز گشته و منازل عشق و علم و حیرت را گذرانیده و نهایتاً به مقصود نهایی یعنی فنا و یگانگی با خداوند ختم میگردد.
در کتاب سراج الهدی حضرت شاهمقصود صادق عنقا، اطوار و منازل هفتگانه قلبی و طیّ مدارج آن را به تفصیل نقل فرمودهاند که بخشی از آن به شرح زیر میباشد:
هفت شهر است در این وادی دل کـه بود سـالک حـق را منـزل
اوّلـیـن وادی دل هسـت طـلـب که همه رنج و عنا هست و تَعَب
مـنـزل دوّم دل ایـمــان اســت جوهرش دانش جاویـدان اسـت
سوّمین طور بود طورشغاف(عشق) کز محبّـت شودت آینه صـاف
نقـد سالک چو شود عین وجـود روی آرد سـوی اطـوار شهـود
پنجمیـن مرتبـه تـوحیـد بــود ذرّه در جلـوه چو خورشیـد بود
ششمیـن مرحلـه را هیمـان است حیـرت اهـل طریقت زان است
هفتمیـن طـور بود فـقـر و فـنـا حـق نمـایـد ز عـوالـم یکجـا
یـافـت آرامـش بـاقـی دل تو هفتمیـن طور چو شد منـزل تو
